تعیین حریم کیفی آبخوان فارسان- جونقان با استفاده از مدلdrastic و مقایسه آن با مدل های ahp، fuzzy-ahp و sintacs بر اساس غلظت نیترات

امروزه گسترش فعالیت های کشاورزی و صنعتی، رشد روز افزون جمعیت، دفن غیر اصولی زباله-ها باعث کاهش کیفیت و آلودگی منابع آب زیرزمینی بویژه آلودگی نیترات شده است. لذا تعیین حریم کیفی آبخوان (نقشه پهنه بندی خطر آلودگی آبخوان) برای تصمیم گیری های مدیریتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین منظور ابتدا بایستی نقشه پهنه بندی آسیب پذیری ذاتی آبخوان را بدست آورد و سپس بر اساس نقشه کاربری اراضی منطقه، با شناسایی آلاینده یا آلاینده هایی که موجب آلودگی آبخوان می شوند، نقشه حریم کیفی آبخوان را تهیه نمود. مدل drastic بدلیل سهولت اجرا و به کارگیری چندین پارامتر هیدوژئولوژیکی یکی از کاربردی ترین مدل ها در تعیین میزان خطر آلودگی آبخوان می باشد. دشت فارسان- جونقان در استان چهارمحال و بختیاری، به علت فعالیت های کشاورزی زیاد و همچنین تعدد و پراکندگی مناطق مسکونی از پتانسیل بالقوه ای جهت آلوده شدن آب زیرزمینی به آلاینده های ناشی از زه آب های کشاورزی و پساب های خانگی برخوردار است. هدف از این تحقیق ارزیابی خطر آلودگی آبخوان فارسان- جونقان با استفاده از مدل دراستیک بر اساس غلظت نیترات در آب زیرزمینی می باشد. برای این منظور، ابتدا نقشه آسیب پذیری ذاتی آبخوان را با به کارگیری هفت پارامتر موثر بر آلودگی آبخوان (به ترتیب تاثیر گذاری شامل عمق سطح ایستابی، محیط غیراشباع آبخوان، تغذیه آبخوان، محیط اشباع آبخوان، هدایت هیدرولیکی، بافت خاک، شیب توپوگرافی) طبق ارزش گذاری های مرسوم تهیه و سپس از نقشه غلظت نیترات (با توجه به ویژگی های خاص آن شامل تحرک و زمان ماندگاری بالا و منشا غیرنقطه ای آن)، برای تصحیح وزن و رتبه پارامترهای دراستیک استفاده گردید. در نهایت با اضافه کردن لایه کاربری اراضی، نقشه پهنه بندی خطر آلودگی آبخوان با دقت بالاتری بدست آمد. ضریب همبستگی پیرسون بین غلظت نیترات آب های زیرزمینی و شاخص خطرپذیری بعد از اصلاح مدل دراستیک از حدود 29 درصد به 85 درصد افزایش پیدا کرد. نتایج حاصل نشان می دهد که بترتیب حدود 26، 38، 15 و 21 درصد از سطح منطقه دارای خطرپذیری آلودگی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد می باشد. تحلیل حساسیت مدل دراستیک به روش تک پارامتری و حذف پارامتر نشان می دهد که مهمترین پارامتر تأثیرگذار بر روی میزان شاخص خطرپذیری دشت، هدایت هیدرولیکی آبخوان است. به منظور یکنواختی بیشتر در پهنه بندی خطر پذیری، کم کردن اثرات منفی نظرات کارشناسی و انتخاب مدل مناسب جهت ارزیابی خطر آلودگی آبخوان، از مدل های ahp-drastic، fuzzy- ahp-drastic و sintacs نیز بدلیل همسان بودن تعداد و نوع پارامترهای به کار رفته با مدل دراستیک معمولی، استفاده شده است. نتایج بیانگر همسان بودن روند تغییرات میزان خطر آلودگی آبخوان در هر سه مدل می باشد و بطور کلی آبخوان از نظر خطرپذیری دارای خطرپذیری کم تا شدید می باشد و بخش های مرکزی دشت دارای کمترین و قسمت های شمال غربی و جنوب-شرقی دارای شدیدترین درجه آسیب پذیری می باشد. برای انتخاب مناسب ترین مدل، از ضریب همبستگی پیرسون بین نقشه خطر آلودگی آبخوان هر مدل با غلطت نیترات و با شاخص کیفیت آب زیرزمینی (gqi) استفاده گردیده است. نتایج نشان می دهد که ضریب همبستگی بین مدل های دراستیک واسنجی شده، ahp ، fuzzy-ahp و sintacs با غلطت نیترات به ترتیب 85/0، 84/0، 73/0 و 79/0 و با شاخص gqi به ترتیب 72/0-، 62/0-، 52/0- و 71/0- می باشد. بنابراین مدل دراستیک واسنجی شده به عنوان نقشه بهینه و مبنا جهت ارزیابی حریم کیفی آبخوان نسبت به یون نیترات انتخاب گردید.